Vincent Van Gogh’dan Ludwig van Beethoven’a, Mel Gibson’dan Catherine Zeta-Jones’a ve Grunge müziği tüm dünyada popüler hale getiren Kurt Cobain’e kadar pek çok sanatçı ve oyuncu bipolar bozuklukla anılıyor. Geçmişte manik depresif hastalık olarak tanımlanan bipolar bozukluk bir duygudurum bozukluğu ve hastaların günlük hayatını ciddi anlamda etkiliyor. Peki bipolar bozukluk hastaları neler yaşıyor, bu hastalık nasıl anlaşılıyor, başka hastalıklarla veya bağımlılıklarla karıştırılıyor mu? Psikiyatri Uzmanı Prof. Dr. Sedat Özkan anlattı….
Bir öyle bir böyle…
Kimi zaman aşırı neşeli kimi zaman çökkün, karamsar… Bipolar bozukluk, hastaların duygudurumunda aşırı yükselmeler ve çöküşlerle kendini belli eden; bu dalgalanmalar arasında normal bir duygu halinin yaşandığı dönemleri de olan bir beyin hastalığı. Psikiyatri Uzmanı Prof. Dr. Sedat Özkan bipolar bozukluk durumunda dört farklı dönem olduğunu belirtiyor. Bunlar;
- Manik dönem
- Hipomani dönemi
- Depresif dönem
- Karma dönem
Bipolar bozuklukta en tehlikeli dönem sanılanın aksine depresif değil, manik dönem. Çünkü bu dönemde hastalarda aşırı enerji artışı görülüyor. Hastaların sonradan pişman olabileceği davranışları en fazla gerçekleştirdikleri dönem bu dönem. Manik dönemde hastalar kendilerini peygamber veya seçilmiş kişi bile sanabiliyor. Paranoyaları artabiliyor.
Psikiyatri Uzmanı Prof. Dr. Sedat Özkan, bipolar hastalığının dönemlerini detaylıca anlattı.
Bipolar bozukluk kimlerde görülür? Nedenleri nelerdir?
Prof. Dr. Sedat Özkan’a bipolar bozukluğun kimlerde daha sık görüldüğünü sorusuna, kadınlarda ve erkeklerde bipoların farklı şekillerde ama eşit oranda görüldüğü bilgisini veriyor. Bipolar bozukluğun bilimsel olarak ispatlanmış tek bir nedeni bulunmadığını ifade eden Prof. Dr. Özkan, kalıtımın bipolarda etkisinin büyük olduğunu belirtiyor. Buna göre bipolar bozukluk ile ilgili elde edilen veriler şu şekilde:
- Kalıtımın etkisi ön planda.
- Hastalığın, beyindeki bazı kimyasal maddelerin çalışmasında artma ya da azalmayla ilgili olduğu düşünülüyor.
- Anne ya da babada, ailede herhangi birinde bu hastalığın bulunması çocukta olma riskini artırıyor ama bu kesin olarak hastalığın ortaya çıkacağı anlamına gelmiyor.
- Üzücü yaşam olayları, alkol ya da madde kullanımı, uykusuzluk, yoğun stres gibi faktörler bu hastalığı genlerinde taşıyan bir kişide tetikleyici olabiliyor.
- Kadınlarda depresif dönemlere, erkeklerde ise mani dönemlerine daha çok rastlanıyor.
- Genellikle 30 yaşında ortaya çıkıyor ama genç yaşlarda da başlayabiliyor.
- Hastalık başlangıçta bazı üzücü yaşam olayları ile ilişkili olarak başlar gibi görünüyor ancak daha sonra bu tip bir olay olmadan kendiliğinden devam edebiliyor.
1. Manik dönem
- Aşırı neşe, hırçınlık, taşkınlık
- Kendine aşırı güvenme, her şeyi en iyi bilir ve yapabilir olma hissi
- Aşırı hareketli ve konuşkan olma
- Konsantre olmamama
- Yüksek sesle konuşma
- Fikirden fikre atlama
- Aşırı alkol alma, çok para harcama gibi sonradan pişman olacağı bazı davranışları sonuçlarını düşünmeksizin gerçekleştirme
- Az uyuma ve erken uyanma
- Cinsel istekte artış, yüksek libido
Kimi ileri durumlarda
- Sesler duyma
- Hayaller görme
- Hasta kendini ermiş, peygamber sanması
- Sürekli takip edildiğini düşünmesi
2. Hipomani dönemi
Bipolar bozuklukta manik döneme benzeyen hipomani döneminde hasta mani belirtilerini daha hafif bir şekilde hisseder
3. Bipolar bozuklukta depresif dönem
Bu dönemde hasta tipik depresyon belirtilerini gösterir. Bunlar,
- Mutsuzluk
- Karamsarlık
- Çökkün ruh durumu
- Hayattan zevk alamama
- Sürekli uyuma isteği veya uyumada zorlanma
- Yorgunluk
- İştahsızlık
- Libido düşüklüğü
4. Bipolar bozuklukta karma dönem
Bipolar bozukluk hastası karma dönemde hem mani hem de depresif dönem belirtilerini gösterir. Bu anlamda hastada hayattan zevk alamama, mutsuzluk, karamsarlık, umutsuzluk, suçluluk, yaşamak istememe, durgun ve suskun olma gibi depresyon belirtileri ile birlikte mani dönemlerinde ortaya çıkan belirtiler de görülebilir.
Çocuklarda ve ergenlerde bipolar bozukluk belirtileri
Bipolar bozukluğun hem çocuklarda hem de ergenlerde görülebildiğini ifade eden Psikiyatri Uzmanı Prof. Dr. Sedat Özkan bu hastalığın çocuklarda özellikle mani dönemindeki belirtilerini şu şekilde sıralıyor:
Mani dönemde çok hareketli olma, aşırı sinirlilik hali, hassaslık, kolayca tepki gösterme; ayrıca mutlu ve daha iyi hissetmek yerine hasar verici, kırıp dökücü sinir krizleri, tepinmeler, durdurulamaz krizler yaşamaya yatkınlık görülebiliyor.
Gençlerde daha çok karma döneme rastlanıyor.
Bipolar bozukluğun kesin tedavisi var mı?
- Bipolar bozukluk tedavisi ilaçlarla yapılıyor. Ancak bu hastalık tıpkı diyabet veya tansiyon gibi kronik bir rahatsızlık olduğundan hastalık tamamen yok olmuyor, sürekli kontrol altında tutulması gerekiyor.
- Belirtilerin hiç görülmediği “normal” dönemler olsa da hastanın kendisinin ve yakınlarının mutlaka takipte olması gerekiyor.
- Kişi kendi belirtilerini ve tetikleyicilerini keşfedip tanıdıkça hastalığın üzerinde kontrolü artıyor, atak dönemlerini fark ediyor.
Bipolar bozuklukta atak geldiği nasıl anlaşılır?
Hastalar mani ataklarının veya depresyon ataklarının ilk işaretlerini fark edebilirse, bu belirtilerin şiddetlenmeden engellenmesini sağlayabilir. Her hastada uyarıcı belirtiler değişkenlik gösterir. Ama genel olarak atakların ortak özelliklerine bakacak olursak, atak geldiğini şu şekillerde anlayabiliriz:
Manik dönemde,
- Enerji düzeyi artabilir.
- Konuşma hızlanabilir.
- Kavgaya yatkınlık olabilir.
- Az uyumak uyarıcı bir işaret olabilir.
Depresif dönemde
- Hasta kendini yorgun hissedebilir.
- Daha çok uyumak isteyebilir.
- İçinde bir boşluk hissedebilir.
Bipolar ataklarına karşı ne yapılabilir?
- Atak geldiğinde veya geleceğini anladığınızda ilk olarak psikiyatristinizle görüşün.
- Yeni atakları önlemek için ilaçlarınızı düzenli alın.
- İlaçlar hemen etkisini göstermeyebilir, ‘İşe yaramadı’ deyip bırakmayın.
- Kendinizi gözlemleyin, çevrenizdekilerin gözlemlerine de kulak verin.
- Tetikleyici ve uyarıcı belirtileri fark etmek hastalıkla daha etkili baş etmenize yardımcı olur.
- Uyku düzeninizi sağlamaya çalışın. Günlük plan yapın.
Bipolar bozukluk hastası yakınları ne yapabilir?
- Hastalığın doğasını, tipik belirtilerini ve yakınınızın sahip olduğu belirtileri öğrenin.
- Acil bir kriz anında nereye, kime başvurabileceğinizi ve ne yapabileceğinizi önceden planlayın.
- Hastanızın ilaç kullanıp kullanmadığını takip edin.
- Aşırı koruyucu, müdahaleci ve eleştirel olmayın.
- İntihar riskini değerlendirin.
- Kişiyi hastalıktan ibaret olarak değerlendirmeyin.
- Kendinize zaman ayırmayı unutmayın.
- Ne yakınınız ne de siz bu durumdan dolayı suçlusunuz, bunu hep hatırlayın.
- Sabırlı ve sebatkar olun.
- Hasta, hasta yakını ve doktorun yakın işbirliğinde olması gerektiğini unutmayın.