Prof. Dr. Yankı Yazgan’dan dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavisine dair en çok merak edilenler

Ne sadece önlem ne de sadece ilaç… DEHB için bütünsel tedavi

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunda hiçbir çocuğun sorunlarının sadece ilaçla veya sadece psikolojik yöntemlerle ya da sadece okul önlemleriyle tam olarak çözüme kavuşmadığını belirten Çocuk, Ergen ve Erişkin Psikiyatristi Prof. Dr. Yankı Yazgan, DEHB tedavisinde temel yöntemleri şöyle anlatıyor:

“Çocuk ilaç tedavisi görse de görmese de DEHB’li çocuğun hayatında şu temel yöntemlerin izlenmesi gerekiyor:

• Çocuğun anlaşılmış hissedeceği, kendini zaafları ve kusurlarıyla anlayabileceği psikolojik yaklaşımlarda bulunulmalı.
• Ailenin çocukta davranış kontrolünü sağlayabilecek şekilde bir ev içi düzen oluşturması için eğitilmeli.
• Okul ortamının çocuğun ihtiyacına uygun hale getirilmesi için okul öğretmeni ve psikolojik danışmanı ile işbirliği yapılmalı. “

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite nasıl teşhis edilir?

Prof. Dr. Yankı Yazgan, sağlık ve eğitim alanında çalışan meslektaşların ya da ailenin kuşkulanması ve yönlendirmesi ile başlayan süreçte çocuk ve ergen psikiyatrisi alanında uzmanlaşmış bir hekimin muayenesi ile tanının kesinleşebileceğini belirtiyor ancak şu an için tanıyı kesinleştirmeye yönelik herhangi bir laboratuvar veya özgün bir tanı testi bulunmuyor. Tanı için şu aşamalar izleniyor:

• Hekim gelişim dökümü yapmak için aile ve çocuk görüşmeleri yapar.
• Okul gözlemini yapar, genel sağlık durumunu inceler; durumun DEHB dışındaki olası nedenlerini ayırt eder.
• Tanıya dönük görüşmede DEHB’nin yoğunluğunu ve başka eşlik eden sorunların varlığını davranış değerlendirme ölçekleri ile araştırır.
• Öğrenme, biliş ve muhakeme özelliklerini uygun testlerle inceleyerek özgül öğrenme bozukluğu olasılığını ayırt edebilir.

DEHB tanısı tek bir kişiye, olaya, mekana değil, tüm çevresel etkilere bakılarak konulabilir

Davranış ölçekleri ve nöropsikolojik testler tanı koydurucu değil ancak çocuğun düşünce, algı ve muhakeme tarzına bakarak, problemin düzeyinin anlaşılmasına, yaklaşımın planlanmasına ve değişimin izlenmesine yardımcı olur.

• Farklı kişilerden, başta okuldaki öğretmen ve psikolojik danışmandan alınan bilgiler çok değerlidir. Gözlemler çok önemlidir.
• Örneğin, yaz tatili ile okul zamanı, anne-babanın yanındaki davranış ile başka yetişkinlerin yanındakini kıyaslayabilmek gerekir.
• DEHB içinde olunan bağlama göre problemlerin arttığı ya da hafiflediği, başka sorunların doğduğu bir meseledir.
• DEHB yetişkinlerin uygun davranmadığı veya çocuğun kendisine uygun olmayan yükleri taşıdığı durumlarda artar.
• Bu durumlar temelde biyolojik, genetik bir yatkınlığa dayalı bir problem olan DEHB’nin sebebi değildir ancak çocuğun hayatının iyileştirilmesinde düzenlemeler yapabileceğimiz yerlere, ev ve okul ortamlarına ilişkin ipuçları taşır.

Dikkat eksikliği nasıl tedavi edilir?

Prof. Dr. Yankı Yazgan, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuğunun tedavisinin başlıca hedefinin çocuğun ve gencin doğal gelişimine imkân verecek bir düzen oluşmasını sağlamak olduğunu belirtiyor. Böylece diyor, “Kendini tutmasını, odaklanabilmesini, zahmetli durumlara katlanmasını sağlayacak konsantrasyonu sağlayabilir, zaten gelişmekte olan beyin ve zihin sistemlerinin DEHB’yle ilgili nedenlerle negatif etkilenmesini engelleyebiliriz.”

Tanı alan çocuklarda aynı zamanda ilaç tedavisinin de gerektiğini belirten Prof. Dr. Yazgan, bu durumun gerekliliğini şu şekilde açıklıyor:

İlaç tedavisi özellikle davranış kontrolü ve dikkat, odaklanmayı etkin kılma için en etkili ve kısa vadeli bir tedavi. Özellikle yaş büyüdükçe yerleşmiş kalıpları değiştirmek, çocukla ilgili izlenimleri silmek ve çocuğun kendi alışkanlıklarını değiştirmek açısından bir kredi gibi. 

Prof. Dr. Yazgan, günümüzde dikkat ve konsantrasyon üzerine etkili olduğu kesin olarak bilinen ve DEHB tedavisi için ülkemizde ruhsatlandırılan iki ilaç grubu olduğunu ifade ediyor. Bunlar uyarıcılar/psikostimülanlar ve noradrenerjik etkili ilaçlar.

İlaçlar daha ziyade dikkati, dikkat süresini uzatmak, aynı anda birden çok konuyla ilgilenebilme kapasitesini artırmak, bekleyebilmek ve sabredebilmekle ilgili sistemleri destekliyor. 

İlaç tedavisi DEHB sorununu tamamen ortadan kaldırır mı?

Prof. Dr. Yankı Yazgan, gelişim sorunlarını yok edilmesi gereken bir tümör gibi görmemek gerekiyor diyor ve ilaç tedavisinin etkilerinin geçici olduğunu belirtiyor. Ancak bu geçici süre içinde eğitim, ebeveynlik ve psikososyal destekleri ihmal etmediğinizde, ilacın sağladığı gelişim fırsat, elde edilen kazançlar da kalıcı oluyor. Prof. Dr. Yazgan bunu şu şekilde açıklıyor:

Kırık bir kola alçı taktığınızda, kırığın kendisi ile ilgili herhangi bir değişiklik yapmıyorsunuz. Ancak kemiğin doğru iyileşmesi için bir tür çerçeve, kılavuz oluşturuyorsunuz. İlaç tedavisini çocuğun gelişimiyle ilgili hamleleri yapabilmesi için ona bir soluk aldırmak gibi düşünebiliriz. 

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite için ilaç dışı yöntemler

Prof. Dr. Yankı Yazgan, burada önemli bir ayrım olduğundan bahsediyor ve bu konu ile ilgili önemli şu uyarıyı yapıyor:

Aileler “Yeter ki ilaç kullanmayalım” düşüncesinin etkisiyle etkinliği yararları araştırılmamış ve kanıtlanmamış, pek bir faydasını da görmediğimiz yöntemlere kayabiliyorlar. Bir çocuğa birçok şey iyi gelebilir ama iyi gelen her şey bir tedavi olarak görülemez. 

DEHB mutlaka tedavi edilmesi gereken bir sorun mu?

Prof. Dr. Yazgan, DEHB’nin tedavi edilmesi gereken bir sorun olduğunu ifade ediyor. Çünkü çocuğun ve ergenin akademik başarısından, sosyal ilişkilerine kadar her alanını etkiliyor. Çünkü diyor, Prof. Yazgan, DEHB iyi bir anne-baba çocuk ilişkisini, iyi bir okul ve arkadaş ilişkisini, iyi bir öğrenme sürecini engelliyor.

Bu sorunları ortadan kaldırmaya çalışırken DEHB için bir psikiyatrın tedavi planı kapsamında şu yöntemler bulunuyor:

• Standart ilaç tedavileri
• Çocukla, aileyle, okulla yürütülen psikolojik ve eğitsel müdahaleler.

Bunların dışında bir yöntem yok. Aslında başka bir yönteme pek ihtiyaç da yok.