Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Endokrinolojisi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Abdullah Bereket anlatıyor. Hazırlayan: Özgür Gökmen Çelenk
Boy uzaması kaç yaşına kadar devam ediyor? ‘Boy uzaması şu yaşa kadar devam eder’ diye kesin bir rakam verilemez. Çünkü kemiklerdeki büyüme merkezleri (epifiz) açık olduğu sürece büyüme devam eder. Dolayısıyla büyüme, kemikleri erken kapananlarda erken, geç kapananlarda ise geç durur.
Yine de bir ortalama vermek gerekirse kızlarda adet gördükten 2 yıl, erkeklerde ise testis hacmi 25 ml’ye ulaştıktan 2-3 yıl sonra büyümenin tamamlandığını söyleyebiliriz. Ortalama olarak kızlar 14-15, erkekler 16-17 yaşında erişkin hayattaki boylarının yüzde 96’sına ulaşır. Ergenlik gecikmesi boy kısalığına yol açabilir mi? Ergenlik gecikmesinin çok çeşitli nedenleri var. Öncelikle bu nedenin belirlenmesi gerekir. Bazı hastalıklar hem boy uzamasında hem de ergenlikte gecikmeye yol açar. Hipofizer hormon eksiklikleri, sistemik hastalıklar, Turner sendromu gibi.
Ancak herhangi bir hastalık olmadan yapısal-ailesel ergenlik gecikmesi dediğimiz bir durum var. Bu durumdaki çocuklar ergenliğe giremedikleri için yaşıtlarından kısadırlar ancak büyüme potansiyelleri mevcuttur. Bunlar ergenliğe girince yaşıtlarıyla arayı kapatırlar. Bu durum özellikle erkek çocuklarda sık görülür. Bu tip çocuklarda 14 yaşına girmesine rağmen ergenlik süreci başlamamışsa testosteron (ergenlik hormonu) verilerek ergenliğe girmeleri ve yaşıtlarını yakalamaları sağlanabilir. Bazen bu çocuklara büyüme hormonu verildiğini görüyoruz ki bu gereksizdir. Anne-babanın boyuna bakıp çocuğun boyu hakkında tahmin yürütülebilir mi? Evet. Çocuğun boyu yüzde 85 oranında anne-baba boyuna göre şekillenir. Bu nedenle anne-baba boyuna göre tahmin yapılabilir. Bu tahmin şu formül ile belirlenir: Anne ve baba boyu toplanıp ikiye bölünür. Çıkan rakama erkek çocuğu için 6.5 santim ilave edilir. Kız çocuğu için ise bu rakamdan 6.5 santim çıkarılır. Bu formül çocuğun boy potansiyeli hakkında kabaca bir fikir verir. Ancak yanılgılara açık bir yöntemdir. Çünkü çocuk her zaman boy ile ilgili genleri anne babadan eşit oranda almaz. Bir taraf daha baskın olabilir. Kemik yaşına göre yapılan boy hesaplaması bu hesaptan çok daha kesin ve güvenilirdir.
KEMİK YAŞI NEDİR?
Kemik yaşı; boy kısalığının değerlendirilmesinde önemli tetkiklerden biri. Kemik yaşını belirlemek için önce çocuğun sol el röntgeni çekilir. Buradaki kemiklerin sayı, şekil ve olgunlaşma durumuna bakılır. Elde edilen veriler çocuğun yaşına göre belirlenmiş standartlarla karşılaştırılır ve kemik yaşı saptanır. Büyüme geriliği durumlarında genellikle kemik yaşı çocuğun gerçek yaşından geridir. Erken ergenlik durumlarında ise kemik yaşı çocuğun gerçek yaşından daha ileridir.
