Çölyak hastalığı, glutene karşı anormal bir bağışıklık reaksiyonunun neden olduğu bir sindirim bozukluğudur. Gastroenteroloji ve Hepatoloji Uzmanı Doç. Dr. Eylem Karatay, çölyak hastalığının kimlerde görüldüğünü, belirtilerini ve tedavisini sizler için anlattı.
Gluten; buğday, arpa, çavdar ve tritikale ile yapılan gıdalarda bulunan bir proteindir. Diğer tahılları işleyen işleme tesislerinde üretilen yulaflarda da bulunur. Gluten duyarlılığı olarak da bilinen gluten intoleransı, vücudun gluteni sindirememesi veya parçalayamaması ile karakterizedir. Gluten intoleransı olan bazı kişilerde glutene karşı hafif bir hassasiyet vardır, bazılarında ise otoimmün bir hastalık olan çölyak hastalığı vardır.
Çölyak hastalığında, glutene karşı bağışıklık tepkisi, villusları yok eden toksinler oluşturur. Villus, ince bağırsakların içinde küçük parmak benzeri çıkıntılardır. Villus hasar gördüğünde, vücut besinleri ememez. Bu, yetersiz beslenmeye ve kalıcı bağırsak hasarı da dahil olmak üzere diğer ciddi sağlık komplikasyonlarına yol açabilir.
Çölyak hastalığı olan kişilerin diyetlerinden her türlü gluteni çıkarması gerekir. Buna çoğu ekmek ürünü, unlu mamüller, bira ve glutenin stabilize edici bir bileşen olarak kullanılabileceği yiyecekler dahildir.
Belirtileri nelerdir?
Çölyak hastalığı semptomları genellikle bağırsakları ve sindirim sistemini içerir, ancak vücudun diğer kısımlarını da etkileyebilirler. Çocuklar ve yetişkinler farklı semptomlara sahip olma eğilimindedir. Çoğu durumda semptomlar vücudun diğer bölgelerini de etkiler. Demir eksikliği anemisi, eklem ağrısı ve sertliği, zayıf ve kırılgan kemikler, yorgunluk, nöbetler, cilt rahatsızlıkları, ellerde ve ayaklarda uyuşma ve karıncalanma, diş renk değişikliği, ağız içinde soluk yaralar, düzensiz adet dönemleri, kısırlık ve düşük olabilir.
Dermatit herpetiformis (DH), çölyak hastalığının bir başka yaygın semptomudur. DH, çarpma ve kabarcıklardan oluşan yoğun kaşıntılı bir deri döküntüsüdür. Dirsekler, kalçalar ve dizlerde gelişebilir. DH, çölyak hastalığı olan kişilerin yaklaşık yüzde 15 – 25’ini etkiler.
Çölyak hastalığı olan bazı kişilerde hiçbir semptom görülmez. Bununla birlikte, hastalıklarının bir sonucu olarak yine de uzun vadeli komplikasyonlar geliştirebilirler. Sizde veya çocuğunuzda çölyak hastalığı olduğundan şüpheleniyorsanız hemen doktorunuzla randevu alın. Tanı ve tedavi geciktiğinde, komplikasyonların ortaya çıkma olasılığı daha yüksektir.
Çölyak hastalığı için kimler risk altındadır?
Çölyak hastalığı ailelerden geçer. Hastanın ebeveynleri veya kardeşleri bu duruma sahipse, çölyak hastalığı geliştirme şansı 22’de 1’dir. Başka otoimmün hastalıkları ve belirli genetik bozuklukları olan kişilerin de çölyak hastalığına sahip olma olasılığı daha yüksektir.
Nasıl teşhis edilir?
Tanısı fizik muayene ve tıbbi öykü ile başlar. Ayrıca tanıyı doğrulamaya yardımcı olmak için çeşitli testler uygulanır. Çölyak hastalığı olan kişilerde genellikle yüksek düzeyde antiendomysium (EMA) ve anti-doku transglutaminaz (tTGA) antikorları bulunur. Bunlar kan testleri ile tespit edilebilir. Testler, gluten hala diyetteyken yapıldığında en güvenilirdir.