“Sigaradandır” deyip hafife alınan öksürük aslında ciddi hastalıkların işareti olabilir. Bunların başında kronik obstrüktif akciğer hastalığı geliyor. Kronik olarak akciğerleri tıkayan hastalık KOAH; hava yollarından sigara, hava kirliliği başta olmak üzere çeşitli gaz, duman ve zararlı maddelerin solunmasıyla oluşuyor. Posta Gazetesi’nden Özgür Gökmen Çelenk, Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Uzmanı Prof. Dr. Sibel Arınç ile KOAH’ın tüm nedenlerini, belirtilerini konuştu.
KOAH ilerleyici ama tedavi edilebilir ve önlenebilir bir hastalık. Hastalığın tam adı “kronik obstrüktif akciğer hastalığı”. KOAH, baş harflerinin kısaltılmasından geliyor.
Kronik ifadesi uzun zamandır devam eden, obstrüktif ise tıkayıcı anlamında kullanılıyor.
Bu hastalıkta hava yolları (bronşlar) sigara, hava kirliliği başta olmak üzere çeşitli gaz, duman ve zararlı maddelerin solunmasıyla tıkanıyor. Bronşların tıkandığını ve kronik hale geldiğini anlamak için şu belirtilere bakmamız yetiyor:
KOAH risk grubunda sadece sigara içenler yer almıyor. Pasif sigara içicileri; madencilik, tekstil, çiftçilik gibi işlerde çalışanlar veya çimento işçileri de KOAH riski altında.
Sabahları daha belirgin öksürük ve balgam çıkarma
Hastalığın ilk dönemlerinde anlamlı belirtiler olmasa da belirtilerin iyi gözlemlenmesi gerekiyor
Başlangıçta sabahları daha belirgin öksürük ve balgam çıkarma
- Balgam genellikle beyaz renkli, yapışkan, az miktarda ve koyu kıvamlıdır.
Başka bir nedene bağlı olmaksızın birbirini izleyen 2 yıl boyunca her yıl en az 3 ay süre ile balgam çıkarma
- Bu şikayeti olan olgular ‘kronik bronşit’ olarak değerlendirilir.
- Hastalar öksürük ve balgam şikayetini genellikle sigara içmeye bağlar ve doktora başvurmaz. Ancak KOAH sonraki yıllarda ortaya çıkar ve ilerlemeye devam eder.
Nefes darlığı
- Solunum fonksiyonlarında kayıp ilerledikçe nefes darlığı belirgin hale gelir.
Genellikle hastalar nefes darlığı başladıktan sonra hekime başvurur.
KOAH nedenleri
KOAH’ın oluşumu ve gelişiminde başrolü genetik ve çevresel faktörler alıyor. Buna göre genetik ve çevresel faktörleri şu şekilde sıralayabiliriz:
- Alfa-1 antitripsin proteini eksikliği (AATD)
- Genetik faktörler arasında alfa-1 antitripsin eksikliği (AATD) en iyi bilinen risk faktörüdür. Kişide genetik olarak bu hastalık varsa vücut alfa-1 antitripsin proteinini üretemez. Ancak bu protein akciğerleri aşırı inflamasyondan (iltihaplanma) kaynaklanan hasardan korumada önemli rol oynar. Dolayısıyla proteinin eksik olması zamanla KOAH riskinde artışa neden olur.
- Tütün ve tütün ürünleri kullanımı
- KOAH’ta bilinen en önemli risk faktörü sigara içmek. KOAH hastalarının yüzde 80’inde sigara içme öyküsü var. Sigara içme süresi ve miktarı hastalığın şiddetine katkıda bulunuyor.
- Pasif sigara içiciliği
- İş yerinde uzun süreli biçimde dumana, kimyasal maddelere ve toza maruz kalma
- KOAH gelişiminde çok önemli rol oynar. Örneğin mesleğiniz tahılların tozuna, bazı kimyasallara (izosiyonatlar, kadminyum gibi), kömür ve diğer mineral tozlarına, ağır metallere, yapıştırıcılara ya da kaynak dumanlarına maruz kalmayı gerektiriyorsa KOAH riskiniz artar. Hiç sigara içmeseniz de bu maddelere yoğun ve uzun süreli maruziyet sizi KOAH hastası yapabilir.
- Tüm bunlara ek olarak sigara içiyorsanız riskiniz katlanır.
- Pişirme yağı dumanı, kerosen (sanayide kullanılan petrol çeşidi) dumanı, tütsü dumanı, pestisitler (tarımda kullanılan böcek ilaçları) ve mobilyacılıkta kullanılan diğer uçucu organik bileşikler KOAH gelişimi için potansiyel risklerdir.
- Hava kirliliği (riski artıran etkenler)
- Düşük sosyoekonomik düzey (riski artıran etkenler)
Buna göre özellikle KOAH riski altında olan özel meslek grupları bulunuyor.
KOAH riski altındaki meslek grupları
- Madenciler
- Tekstil işçileri
- Çimento fabrikası çalışanları
- Metal işçileri
- Çiftçiler
- Duman ve kokuya maruz kalınan meslekler
KOAH nasıl anlaşılır?
- Nefes darlığı, kronik öksürük, balgam çıkarma gibi yakınmalara sahip olan kişilerde ve hastalık için risk faktörü taşıyanlarda KOAH akla gelir.
- Tanı için solunum fonksiyon testi (spirometri) yapılır.
- Test sonucunda FEV1/FVC değerinin yüzde 70’in altında olması inatçı hava akımı kısıtlanmasına işaret eder
- Uygun belirtiler ve maruziyet varlığında tanının konulmasını sağlar.
KOAH hastaları koronavirüsü daha ağır geçiriyor, bu nedenle aşı olmaları öneriliyor
- KOAH hastaları COVID-19’a yakalandıklarında hastalığı daha ağır geçiriyor.
- KOAH’ınız varsa tedavinizi aksatmayın ve mutlaka COVID-19 aşınızı yaptırın.
- Grip (influenza) aşısı KOAH hastalarında hastaneye yatış gerektiren alt solunum yolu enfeksiyonlarını ve bunlara bağlı ölüm riskini azaltabilir.
- Bir çalışmaya göre, grip aşılarını yıllar boyu düzenli yaptıran KOAH’lılarda, özellikle yaşlı olan hastalarda kalp-damar hastalığı riski de azalıyor.
- Pnömokok (zatürre) aşılarından PCV13 ve PPSV23 KOAH’ı olsun ya da olmasın 65 yaş üstü herkese öneriliyor.
- Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığına Karşı Küresel Girişim (GOLD) 2021 raporuna göre, pnömokok aşılaması KOAH alevlenme riskini azaltıyor.